Nibbāna in the Big Picture

July 8, 2016

Ngày 08/07/2016

Here we will discuss how one can get an idea about Nibbāna within the Grand Unified Theory of Dhamma.

Ở đây chúng ta bàn cách hình dung về Nibbāna trong Thuyết Thống Nhất Lớn của Dhamma.

In the posts in this series I described the wider world of 31 realms according to the Buddha, and why ALL living beings have been just meandering through these 31 realms from beginning-less time. We can summarize the results succinctly as follows:

Trong loạt bài này, tôi đã mô tả thế giới rộng lớn gồm 31 cõi theo Đức Phật, và vì sao MỌI chúng sinh cứ lang bạt giữa 31 cõi ấy từ vô thủy. Có thể tóm lược như sau:

The lowest four realms (apāyā) are where all beings suffer the most during the beginning-less rebirth process. Unfortunately, this is where each and every living being spends the most time in the long run. This is the real suffering that the Buddha tried to convey.

Bốn cõi thấp nhất (apāyā) là nơi chúng sinh khổ nhiều nhất trong dòng tái sinh vô thủy vô chung. Đáng buồn, về lâu dài, mỗi chúng sinh đều ở đó lâu nhất. Đây mới là khổ đích thực mà Đức Phật muốn chỉ bày.

The fifth realm or the human realm is where one is most likely to be able to grasp Buddha Dhamma and become a Sotāpanna. This is the only realm where one can experience (or at least see) both suffering and sense enjoyments.

Cõi thứ năm hay cõi người là nơi một người có khả năng nhiều nhất để thấu hiểu Dhamma của Đức Phật và chứng Sotāpanna. Đây là cõi duy nhất có thể trực tiếp trải nghiệm (hoặc ít nhất thấy rõ) cả khổ đau lẫn các lạc thú giác quan.

A deva in the next six realms is also capable of becoming a Sotāpanna, but due to the absence of much visible suffering, incentive to strive for the Sotāpanna stage is almost non-existent (think about a healthy, wealthy teenager!).

Một devā ở sáu cõi kế tiếp cũng có thể trở thành Sotāpanna, nhưng vì thiếu vắng khổ đau hiển lộ nên động lực tinh tấn hướng tới quả vị Sotāpanna hầu như không có (hãy nghĩ tới một thiếu niên khỏe mạnh, giàu có!).

The same is true for rūpi and arūpi Brahmā, who enjoy jhānic pleasures in the higher realms.

Điều này cũng đúng với rūpi và arūpi Brahmā, những vị hưởng lạc jhāna ở các cõi cao hơn.

Thus one can clearly see that as one proceeds to higher realms, suffering is reduced in stages. The worst sufferings are in the lowest 4 realms (apāyā), and we can see animal suffering if we pay attention and think especially about the animals in the wild. There are no “old animals” in the wild. As soon as they get a bit slow due to old age they are killed for food by stronger animals.

Như vậy, có thể thấy rõ: càng lên cõi cao, khổ giảm dần theo từng bậc. Khổ nặng nhất nằm ở bốn cõi thấp (apāyā); và ta có thể thấy khổ của loài vật nếu để ý, nhất là loài hoang dã. Chẳng có “con thú già” ngoài tự nhiên: ngay khi chúng chậm chạp một chút vì tuổi tác, chúng lập tức bị thú mạnh hơn ăn thịt.

One could try to stay away from the apāyā (in future births) by avoiding from immoral acts. But the problem with just that approach is that we have almost certainly done such immoral acts in our previous lives, and thus are likely to have accumulated enough kamma seeds to be born many times over in the apāyā.

Một người có thể cố tránh apāyā (trong các lần sinh sau) bằng cách tránh các hành vi phi đạo đức. Nhưng vấn đề là ta gần như chắc chắn đã tạo các ác nghiệp như vậy trong quá khứ, nên có khả năng đã tích lũy đủ “hạt giống kamma” để sinh vào apāyā nhiều lần nữa.

Thus the key is to cleanse our minds of the worst defilements, which will prevent apāyagāmī citta from arising at the cuti-paṭisandhi moment; see, “Akusala Citta – How a Sotāpanna Avoids Apayagami Citta.” Such thoughts cannot just be suppressed; they arise in a billionth of a second. Thus the practical way to do that is to reduce cravings (āsavas) in STAGES; see, “The Way to Nibbāna – Removal of Āsavās,” and “Āsava, Anusaya, and Gati (Gathi).”

Vì vậy, mấu chốt là tẩy sạch tâm khỏi các nhiễm ô nặng nhất, để apāyagāmī citta không khởi lên vào khoảnh khắc cuti-paṭisandhi; xem “Akusala Citta – How a Sotāpanna Avoids Apayagami Citta.” Những niệm ấy không thể chỉ bị đè nén; chúng khởi lên trong một phần tỷ giây. Cách thực tiễn là giảm dần các khát khao (āsava) theo TỪNG BẬC; xem “The Way to Nibbāna – Removal of Āsavās,” và “Āsava, Anusaya, and Gati (Gathi).”

As mentioned above, the first stage of the cleansing process is possible mainly in the human and deva realms, but the incentive to do that is virtually non-existent in the deva

Như đã đề cập ở trên, giai đoạn đầu của tiến trình tẩy sạch chủ yếu khả thi ở cõi người và cõi devā, nhưng động lực để làm điều đó hầu như không tồn tại trong các cõi devā.

Another subtle reason for the uniqueness of the human realm is that one’s future destiny is MOSTLY determined while in the human realm. Humans are the unique species who can access all 89 types of citta that are present in all 31 realms. Moreover, they are the ones who can generate the all important javana citta that can produce kamma bīja (seeds) for future existences (bhava).

Một lý do vi tế khác cho tính đặc thù của cõi người là vận mệnh tương lai của một người PHẦN LỚN được quyết định khi ở cõi người. Con người là loài duy nhất có thể tiếp cận đủ 89 loại citta có mặt trong cả 31 cõi. Hơn nữa, chính con người có thể phát sinh javana citta cực kỳ quan trọng để tạo kamma bīja (hạt giống) cho các hiện hữu (bhava) tương lai.

Here is a simile that hopefully will convey this idea: Human realm can be compared to a training school, and the other realms can be compared to where one gets employment depending on one’s qualifications upon completing the training.

Sau đây là một ví dụ hy vọng diễn đạt được ý này: Cõi người có thể ví như một trường huấn luyện; các cõi khác ví như nơi người ta được “tuyển dụng” tùy theo năng lực sau khi hoàn tất huấn luyện.

Those who did not make progress and caused problems for others are born in the apāyā and will have to suffer the consequences. Another way to say this is to say that they cultivated saṅkhāra (or gati or habits) suitable for a being in the apāyā: cruel and hateful gati correspond to the lowest realm of niraya (hell); extreme greed correspond to the pretha realm; those who are lazy and depend on others are born in the asura realm; those with different combinations of those bad gati are born in the animal realm.

Những ai không tiến bộ và gây rắc rối cho người khác sẽ sinh vào apāyā và phải chịu hệ quả. Nói cách khác, họ đã nuôi dưỡng saṅkhāra (hoặc gati hay thói quen) phù hợp với một chúng sinh ở apāyā: gati tàn bạo và hận thù tương ứng với cõi thấp nhất là niraya (địa ngục); tham lam cực độ tương ứng với cõi pretha; những ai lười biếng, ỷ lại thì sinh vào cõi asura; những ai có các kết hợp khác nhau của những gati xấu ấy thì sinh vào cõi súc sinh.

Once born in the apāyā, they are more like programmed machines. They just suffer their fate without having any way to even lessen the suffering (in contrast, humans are capable of devising ways to make their lives better).

Một khi đã sinh vào apāyā, họ giống như những cỗ máy được lập trình: chỉ chịu khổ theo số phận, không có cách nào làm nhẹ bớt (trái lại, con người có khả năng nghĩ ra phương cách cải thiện đời sống).

This last point is worth discussing a bit more.

Điểm cuối này đáng bàn thêm đôi chút.

As we can see, animals just live their lives like robots. They are incapable of sorting out moral from immoral and also from being able to come up with ways to improve their lives. Birds have been building the same kind of nests for billions of years. Ants have been building the same types of anthills, and the dolphins (who are one of the animals with higher intelligence) have been the same way over billions of years.

Như ta thấy, loài vật sống như những robot. Chúng không phân biệt được đạo đức với phi đạo đức, cũng không nghĩ ra cách cải thiện đời sống. Chim làm cùng một kiểu tổ suốt hàng tỷ năm. Kiến xây cùng một kiểu tổ; cá heo (loài được xem là thông minh hơn) cũng vẫn y như thế qua hàng tỷ năm.

In the same way, rūpi or arūpi Brahmā also just live their serene lives until the lifetime is exhausted. It is like a nice vacation. Then they come back to the human realm and start over.

Tương tự, rūpi hay arūpi Brahmā cũng chỉ sống an tịnh cho đến khi hết thọ mạng. Ví như một kỳ nghỉ dễ chịu. Rồi họ trở về cõi người và bắt đầu lại.

It is mostly humans and devas who are CAPABLE of forging their own future, but the devas enjoy so much sense pleasure, they have no incentive to think about Nibbāna.

Chủ yếu chỉ con người và devā CÓ KHẢ NĂNG tự rèn đúc tương lai; nhưng devā vì hưởng quá nhiều khoái lạc giác quan nên không có động lực nghĩ đến Nibbāna.

Continuing that analogy, those who do well in the training school can go to one of the 27 higher realms. those who cultivate rūpa jhānā are born in the 16 rūpa Those who cultivate higher jhānā are born in the 4 arūpa realms. The Brahmā in those 20 realms are like beings who are on a nice, very long vacation. They just live happy lives in jhānic bliss.

Tiếp tục phép ví von ấy: ai học tốt ở “trường huấn luyện” có thể vào một trong 27 cõi cao. Người hành rūpa jhānā sinh vào 16 cõi rūpa. Người hành các jhānā cao hơn sinh vào 4 cõi arūpa. Brahmā ở 20 cõi đó như những chúng sinh đang trong một kỳ nghỉ rất dài và dễ chịu: họ sống an vui trong hỷ lạc jhāna.

Of course there are some Brahmā who had attained a magga phala in either human or a deva realm previously and they can proceed to higher stages. And there are a few rūpa realms reserved for the Anāgāmīs

Dĩ nhiên, có những Brahmā trước đây đã chứng magga phala khi còn ở cõi người hoặc cõi devā, nên có thể tiến lên các bậc cao hơn. Và có một vài cõi rūpa dành riêng cho bậc Anāgāmī.

But in general, the rūpi and arūpi Brahmā are the ones who graduated with high qualifications and thus get to enjoy the fruits of those efforts for long times. Yet, when they come back to the human realm, they may be born into environments where they could go in a wrong path and fail next time around and thus could be born in the apāyā.

Nhưng nhìn chung, rūpi và arūpi Brahmā là những người “tốt nghiệp loại giỏi”, nên được hưởng quả của nỗ lực ấy rất lâu. Tuy vậy, khi trở lại cõi người, họ có thể sinh vào hoàn cảnh dễ đi sai đường và thất bại ở lần sau, do đó có thể rơi vào apāyā.

Those who want to enjoy sense pleasures without causing problems to others work on it by doing meritorious deeds and are qualified to be born in the 6 deva realms (according to the level of merits accrued). They may not have even known about Buddha Dhamma, but knew moral from immoral.

Những ai muốn hưởng khoái lạc giác quan mà không gây hại cho người khác thì nỗ lực bằng cách làm các thiện hạnh, nhờ đó đủ điều kiện sinh vào 6 cõi devā (tùy mức công đức tích lũy). Họ có thể chưa từng biết đến Dhamma của Đức Phật, nhưng biết phân biệt điều thiện với điều ác.

Life in a deva realm is more like a vacations to a “pleasure island.” Those who cultivate “deva gati” (high moral character, but with attachment to sense pleasures) are qualified for those realms. Devas are more like humans but with fine bodies that do not age (until close to death), and are not subject to diseases. Thus if one really wants to “enjoy sense pleasures” one should focus more on doing good deeds instead of just focusing on making a lot money in this life, because this human life is so short and the human body is subjected to diseases and old age problems.

Đời sống ở cõi devā giống như nghỉ mát trên một “hòn đảo khoái lạc.” Những ai nuôi dưỡng gati của devā (đạo đức cao nhưng còn chấp trước khoái lạc giác quan) sẽ đủ điều kiện cho các cõi ấy. Devā khá giống con người nhưng có thân vi tế, không lão hóa (cho đến gần lúc chết) và không mắc bệnh tật. Vì vậy, nếu thật sự muốn “hưởng khoái lạc giác quan”, thì nên chú trọng làm điều thiện hơn là chỉ chăm chăm kiếm thật nhiều tiền trong đời này, vì đời người quá ngắn và thân người chịu chi phối bởi bệnh tật và tuổi già.

However, devas can build up extreme attachment to sense pleasures and are capable of tailoring their future lives down to the animal realm. After their “pleasurable vacation” they could even come back to the animal realm instead of the human realm.

Tuy nhiên, devā có thể tích lũy sự chấp trước (bám giữ) cực độ vào khoái lạc giác quan và có thể “tự điều chỉnh” để đời sau rơi xuống tận cõi súc sinh. Sau “kỳ nghỉ khoái lạc”, họ thậm chí có thể quay lại cõi súc sinh thay vì cõi người.

Finally, those who cultivate “human gati” are born in the human realm. They are more like deva gati, but generally have more attachment to sense pleasures at close contact.

Sau cùng, những ai nuôi dưỡng “gati của con người” sẽ sinh vào cõi người. Họ gần với gati của devā, nhưng nói chung chấp trước vào lạc dục mang tính tiếp xúc gần nhiều hơn.

However, those humans who may have cultivated high moral values AND had some inkling of the sansāric suffering (via exposure to Buddha Dhamma) are like to come back to the human realm to “complete their training.” That is because that is what they desired (upādāna).

Tuy vậy, những người đã nuôi dưỡng các giá trị đạo đức cao VÀ có đôi chút cảm nhận về khổ trong luân hồi (nhờ tiếp xúc với Dhamma của Đức Phật) thường sẽ quay lại cõi người để “hoàn tất việc huấn luyện”. Bởi đó là điều họ mong muốn (upādāna).

That is a very simple outline of the existence in the 31 realms.

Đó là một phác thảo rất đơn giản về sự tồn tại trong 31 cõi.

Now, if one has attained the Sotāpanna stage in the human realm, then his/her number of possible destinations become less and better. In #7 and #8, we will discuss how a Sotāpanna goes through higher realms as he/she approaches Arahanthood.

Giờ, nếu một người đã chứng quả Sotāpanna ở cõi người, thì số cõi có thể đến sẽ ít hơn và tốt hơn. Ở mục #7 và #8, chúng ta sẽ bàn cách một Sotāpanna đi qua các cõi cao hơn khi tiến gần đến Arahant.

Of course that person will never be born in the apāyā, because those “apāya gati” have been permanently removed via Sammā Diṭṭhi with a grasp of the anicca

Dĩ nhiên, người ấy sẽ không còn sinh vào apāyā, vì các “apāya gati” đã được đoạn trừ vĩnh viễn nhờ Sammā Diṭṭhi với sự thấu hiểu bản chất anicca.

A Sotāpanna starts to comprehend the futility and even dangers of sense pleasures (kāma rāga).

Một Sotāpanna bắt đầu thấy sự vô ích, thậm chí nguy hại của khoái lạc giác quan (kāma rāga).

Then one first loses the desire to “own” sense objects (“vatthu kāma”) that provide sense pleasures; one is merely satisfied with enjoying them. Thus one has not given up all kāma rāga, just “vatthu kāma.” Now one is at that Sakadāgāmī stage, and will not be born again below the deva Thus one is freed from rebirth where diseases are possible (including the human realm) and one is said to be “healthy forever.”

Sau đó, người ấy trước hết mất ham muốn “sở hữu” các đối tượng giác quan (“vatthu kāma”) đem lại khoái lạc giác quan; chỉ còn thỏa mãn với việc thưởng thức chúng. Như vậy, chưa bỏ hết kāma rāga, mà chỉ bỏ “vatthu kāma”. Lúc này ở bậc Sakadāgāmī và sẽ không còn sinh xuống dưới các cõi devā. Do đó, người ấy thoát khỏi tái sinh vào nơi còn có bệnh tật (kể cả cõi người) và được xem là “mãi mãi khỏe mạnh”.

When a Sakadāgāmī contemplates on the anicca nature more (while in the human or deva realms) he/she can remove kilesa kāma and also paṭigha from their minds and become free of all kāma loka Then one becomes an Anāgāmī, i.e., not coming back to the kāma loka ever again.

Khi Sakadāgāmī quán sâu hơn về bản chất anicca (khi ở cõi người hoặc cõi devā), người ấy có thể trừ kilesa kāma và cả paṭigha khỏi tâm, thoát ly mọi cõi thuộc kāma loka. Khi đó trở thành Anāgāmī, tức không còn trở lại kāma loka nữa.

But an Anāgāmi has not removed the liking for Dhamma, and thus will be born in one of the five rūpa realms reserved for the Anāgāmīs. He/she will attain Nibbāna from there.

Tuy nhiên, Anāgāmī chưa bỏ ưa thích đối với Dhamma, nên sẽ sinh vào một trong năm cõi rūpa dành riêng cho bậc Anāgāmī. Từ đó người ấy sẽ chứng Nibbāna.

An Anāgāmī becomes an Arahant by removing rūpa rāga, arūpa rāga, māna, uddhacca, and remaining avijjā.

Anāgāmī thành một Arahant bằng cách đoạn trừ rūpa rāga, arūpa rāga, māna, uddhacca và phần avijjā còn lại.

Of course one can proceed all the way to the Arahanthood while in the human realm. An Arahant will not be born anywhere in the 31 realms at death. His/her mind becomes free of even a trace of matter that is subject to decay and destruction; see, “What Are Rūpa? (Relation to Nibbāna).”

Dĩ nhiên, một người có thể tiến thẳng tới Arahant ngay ở cõi người. Một Arahant khi mệnh chung sẽ không còn sinh ở bất kỳ cõi nào trong 31 cõi. Tâm vị ấy thoát khỏi cả dấu vết nhỏ nhất của vật chất chịu vô thường hoại diệt; xem “What Are Rūpa? (Relation to Nibbāna).”

This gives a brief summary of how a living being goes from realm to realm in the rebirth process, until the Arahanthood is attained. It is NOT a random process. Everything happens due to causes. The following are two (related) ways to analyze that process.

Đây là tóm lược cách một chúng sinh đi từ cõi này sang cõi khác trong quá trình tái sinh, cho đến khi chứng Arahant. Đó KHÔNG phải là tiến trình ngẫu nhiên. Mọi sự đều do nhân duyên. Sau đây là hai cách (liên hệ nhau) để phân tích tiến trình ấy.

The key point to comprehend is that a birth in a given realm occurs because one has developed gati suitable for that realm; see, “Paṭisandhi Citta – How the Next Life is Determined According to Gati.”

Điểm then chốt cần hiểu là sinh vào cõi nào là do đã phát triển gati phù hợp với cõi ấy; xem “Paṭisandhi Citta – How the Next Life is Determined According to Gati.”

One develops any kind of gati by cultivating corresponding saṅkhāra, i.e., one tends to think, speak, and act in ways suitable for that realm. This is what is described in detail in Paṭicca Samuppāda; see, “Paṭicca Samuppāda – “Pati+ichcha”+”Sama+uppāda.”

Một chúng sinh hình thành bất kỳ loại gati nào bằng cách nuôi dưỡng saṅkhāra tương ứng, tức là có xu hướng nghĩ, nói, làm theo kiểu phù hợp với cõi ấy. Điều này được trình bày chi tiết trong Paṭicca Samuppāda; xem “Paṭicca Samuppāda – “Pati+ichcha”+”Sama+uppāda.”

It is also clear why it is futile to seek happiness anywhere in the 31 realms.

Cũng từ đó thấy rõ vì sao việc tìm hạnh phúc trong 31 cõi là vô ích.

One could live for millions of years in deva realm with much higher sense pleasures than in the human realm (and without being subjected to diseases), but then one has to come back to human realm or even a lower realm.

Một chúng sinh có thể sống hàng triệu năm ở cõi devā với khoái lạc giác quan cao hơn nhiều so với cõi người (lại không bị bệnh tật), nhưng rồi vẫn phải quay lại cõi người hoặc thậm chí rơi xuống cõi thấp hơn.

Even if one is born in the highest brahma world (31st realm) and lives 84,000 eons in jhānic bliss there (each eon is roughly 30 billion years!), one has to eventually come back to the human realm and start over. Then at some point after that, birth in the apāyā is unavoidable. This is why infinite time (or beginning-less time) is a concept that is hard to wrap one’s mind around; see, “Infinity – How Big Is It?” and “Saṁsāric Time Scale, Buddhist Cosmology, and the Big Bang Theory.”

Ngay cả khi sinh lên cõi brahma cao nhất (cõi thứ 31) và sống 84.000 đại kiếp trong hỷ lạc jhāna ở đó (mỗi đại kiếp cỡ khoảng 30 tỷ năm!), rốt cuộc vẫn phải quay lại cõi người và bắt đầu lại. Rồi vào một thời điểm nào đó sau đó, việc sinh vào apāyā là không tránh khỏi. Vì vậy, “thời gian vô hạn” (hay “vô thủy”) là khái niệm khó quán triệt; xem “Infinity – How Big Is It?” và “Saṁsāric Time Scale, Buddhist Cosmology, and the Big Bang Theory.”

Thus one needs to contemplate whether it is worthwhile to seek happiness in a 100-year human life! I know by experience that this is not easy to fully grasp, even when logically proven, because our minds are enamored and blinded with sense pleasures. That truth starts to sink in when the mind loses more and more defilements (greed, hate, and ignorance) and start seeing the perils of sense pleasures to some extent.

Vậy nên cần suy xét: liệu có đáng để chạy theo hạnh phúc trong một đời người 100 năm? Kinh nghiệm cho thấy điều này không dễ lĩnh hội trọn vẹn, dù đã được chứng minh bằng lý lẽ, bởi tâm chúng ta say đắm và mù lòa trước khoái lạc giác quan. Chân lý ấy chỉ dần thấm khi tâm bớt dần các nhiễm ô (tham, sân, si) và bắt đầu thấy phần nào hiểm nguy của khoái lạc giác quan.