Response to a Sensory Stimulus – Role of Gati/Anusaya

October 21, 2020; revised January 2, 2024

Ngày 21/10/2020; sửa ngày 2/1/2024

Response to a sensory stimulus is instantaneous with emotions arising automatically. There is NO time lag. That automatic initial response depends on one’s gati (character/habits.) Gati, in turn, depends on one’s anusaya (hidden cravings/defilements.)

Đáp ứng trước một kích thích giác quan diễn ra tức thời, cảm xúc tự động khởi lên. KHÔNG có độ trễ. Phản ứng ban đầu tự động ấy tùy thuộc gati (tính cách/thói quen) của một người. Mà gati lại tùy thuộc anusaya (những tham ái/nhiễm ô tiềm ẩn).

Response to a Sensory Stimulus Comes from the Mind

Phản ứng trước một Kích thích Giác quan Xuất phát từ Tâm

It is not the eyes that see nor the ears that hear. It is the mind that sees, hears, tastes, etc. We discussed that in “Mind and Matter – Buddhist Analysis” and “Gandhabba in a Human Body – an Analogy.” It is important to refresh memory on what we discussed in previous posts since we are getting into deeper aspects.

Không phải mắt thấy hay tai nghe. Chính tâm thấy, nghe, nếm, v.v. Ta đã bàn điều này trong “Mind and Matter – Buddhist Analysis” và “Gandhabba in a Human Body – an Analogy.” Cần ôn lại những điều đã bàn ở các bài trước vì ta đang đi vào các khía cạnh sâu hơn.

Let us review that process with a “seeing event.” When the eyes capture the image of an object, the brain analyzes that signal and passes it over to cakkhu pasāda in the gandhabba. Then the cakkhu pasāda transfers it to the hadaya vatthu (seat of mind) and that is when we experience that particular “seeing event.” That sensory process starts with a rūpa coming into contact with the mind. Phassa is the Pāli word for that contact.

Chúng ta hãy ôn lại tiến trình ấy với một “sự kiện thấy.” Khi mắt ghi được hình ảnh một đối tượng, não phân tích tín hiệu đó và chuyển nó sang cakkhu pasāda trong gandhabba. Rồi cakkhu pasāda truyền nó đến hadaya vatthu (chỗ ngự của tâm) và chính lúc đó ta kinh nghiệm “sự kiện thấy” ấy. Tiến trình cảm giác này bắt đầu khi một rūpa tiếp xúc với tâm. Phassa là từ Pāli cho sự tiếp xúc đó.

Upon receiving that “signal,” a citta (loosely translated as a thought) arises with the “seeing sensation.” That is cakkhu viññāṇa.

Khi nhận “tín hiệu” ấy, một citta (tạm hiểu là một ý niệm) khởi lên cùng với “cảm giác thấy.” Đó là cakkhu viññāṇa.

But cakkhu viññāṇa is much more than taking a picture with a camera. Simultaneously with seeing that image, a set of mental factors arise in the mind. The mind recognizes (saññā) the object and generates some initial “actions.” That involves recalling past experiences with the “manasikāra” cetasikā and incorporating various other cetasikā like joy (pīti) or hate (dosa).

Nhưng cakkhu viññāṇa còn hơn nhiều so với việc chụp một bức ảnh. Đồng thời với việc thấy hình ảnh ấy, một loạt các yếu tố tâm khởi lên trong tâm. Tâm nhận biết (saññā) đối tượng và phát sinh những “hành động” ban đầu. Điều đó bao hàm việc gọi lại kinh nghiệm quá khứ với “manasikāra” cetasikā và xen vào nhiều cetasikā khác như hân hoan (pīti) hay ghét (dosa).

In a “hearing event,” one hears a sound when the ears capture a sadda rūpa (a sound wave) and that signal makes contact with the mind similarly.

Với một “sự kiện nghe,” ta nghe âm khi tai ghi nhận một sadda rūpa (sóng âm) và tín hiệu đó tiếp xúc với tâm theo cách tương tự.

The other three physical senses work the same way. They involve gandha rūpa (fragrant molecules entering the nose), rasa rūpa (food particles touching the tongue), and phoṭṭhabba rūpa (solid objects touching the skin).

Ba giác quan vật lý còn lại cũng vận hành như vậy: gandha rūpa (phân tử mùi hương vào mũi), rasa rūpa (phân tử thức ăn chạm lưỡi), và phoṭṭhabba rūpa (vật cứng chạm vào da).

The Sixth Sensory Stimulus Is Dhammā (Memories/Kamma Vipāka)

Kích thích Giác quan Thứ sáu là Dhammā (Ký ức/Kamma Vipāka)

Besides the five physical sense inputs, there is a sixth sense input DIRECTLY to the mind. Suppose you are in a sound-proof and totally dark isolated room by yourself. Is the only sensation you have the touch of your feet with the floor? No. You can be thinking about anything that you wish. You can recall memories AND THEN think about them. Recalling memories is part of dhammā making contact with the mind (“manañca paṭicca dhamme ca uppajjati mano viññāṇaṁ.”) [Here, paṭicca [paṭi + ca] means mana and dhamme “getting together” or “making contact.”]

Bên cạnh năm dữ liệu đầu vào từ các giác quan vật lý, còn có một dữ liệu đầu vào thứ sáu trực TIẾP đến tâm. Giả sử bạn ở một mình trong một phòng cách âm và tối hoàn toàn. Có phải cảm giác duy nhất là bàn chân chạm sàn? Không. Bạn có thể nghĩ về bất kỳ điều gì mình muốn. Bạn có thể gợi lại ký ức VÀ RỒI suy nghĩ về chúng. Việc gợi lại ký ức là một phần của dhammā tiếp xúc với tâm (“manañca paṭicca dhamme ca uppajjati mano viññāṇaṁ.”) [Ở đây, paṭicca [paṭi + ca] nghĩa là mana và dhamme “gặp nhau” hay “tiếp xúc.”]

Dhammā rūpa (memories/kamma vipāka) makes contact with the hadaya vatthu (seat of the mind) without the help of a pasāda rūpa.

Dhammā rūpa (ký ức/kamma vipāka) tiếp xúc với hadaya vatthu (chỗ ngự của tâm) mà không cần sự hỗ trợ của một pasāda rūpa.

We discussed that process in the last several posts in “Buddha Dhamma – A Scientific Approach.” In particular, we discussed that memory preservation and recall involve a transmitter and a receiver in the brain. See, “Autobiographical Memory – Preserved in Nāma Loka,” and “Rūpa and Rūpakkhandha, Nāma and Nāmagotta.”

Ta đã bàn tiến trình đó trong vài bài gần đây thuộc đề mục “Buddha Dhamma – A Scientific Approach.” Cụ thể, ta đã nói rằng lưu giữ và gợi lại ký ức liên quan đến một bộ phát và một bộ thu trong não. Xem “Autobiographical Memory – Preserved in Nāma Loka” và “Rūpa and Rūpakkhandha, Nāma and Nāmagotta.”

Let us take an example to understand more details about the response to a sensory stimulus. Let us consider a visual input as an example.

Hãy lấy một ví dụ để hiểu thêm chi tiết về phản ứng trước một kích thích giác quan. Ta xét dữ liệu đầu vào thị giác làm ví dụ.

Recognition (Saññā) of an object (Ārammaṇa) happens fast

Sự nhận biết (Saññā) về một đối tượng (Ārammaṇa) diễn ra rất nhanh

Suppose three people A, B, and C, sit in a small coffee shop. They are all facing the door, and person X walks in. Suppose that person X is a close friend of A, the worst enemy of B, and that C does not know X at all. We will also assume that all are males.

Giả sử ba người A, B và C ngồi trong một quán cà phê nhỏ. Cả ba đều hướng mặt về phía cửa, và người X bước vào. Giả sử X là bạn thân của A, kẻ thù lớn nhất của B, còn C thì không biết X là ai. Ta cũng giả định tất cả đều là nam.

So, let us see what happens within a split second. A recognizes X as his friend, and a smile comes to his face. B recognizes X as his enemy, and his face gets darkened.

Vậy trong khoảnh khắc ngắn ngủi, điều gì xảy ra? A nhận ra X là bạn và mỉm cười. B nhận ra X là kẻ thù và mặt sa sầm lại.

On the other hand, C’s mind does not register anything about X, and X is just another person to him. He immediately goes back to whatever he was doing.

Trong khi đó, tâm của C không ghi nhận điều gì đáng kể về X, và X chỉ là một người lạ. C lập tức quay lại việc đang làm.

That is an example of a “cakkhu viññāṇa,” a “seeing event.” It is over within a split second, just like taking a photo with a camera takes only a split second, where the image is instantaneously captured on the screen.

Đó là một ví dụ về “cakkhu viññāṇa,” một “sự kiện thấy.” Nó kết thúc trong chớp mắt, giống như chụp ảnh: hình ảnh được ghi lại tức thì trên màn hình.

However, something very complicated happens in the human mind when a “seeing event” occurs. It is much more complicated than just recording “a picture” in a camera.

Tuy nhiên, khi một “sự kiện thấy” xảy ra, trong tâm người diễn ra những điều rất phức tạp —phức tạp hơn nhiều so với việc ghi lại “một tấm hình” bằng máy ảnh.

It is critically important to go slow and analyze what happens to see how complicated this process is (for a human mind) to capture that “seeing event.”

Điều tối quan trọng là chậm lại và phân tích xem điều gì xảy ra để thấy tiến trình hiểu “sự kiện thấy” này phức tạp đến mức nào đối với tâm người.

Within That Split Second, a Complex Process Takes Place

Trong Một Khoảnh Khắc Ấy, Một Tiến Trình Phức Tạp Diễn Ra

Within that split second, A recognizes X as his good friend, and pleasant emotions arise in his mind, and he becomes happy. B recognizes X as his worst enemy; destructive emotions arise in his mind, and he becomes angry. On the other hand, C identifies X as a man or a woman, and no feelings register in his mind.

Trong khoảnh khắc đó, A nhận ra X là bạn tốt và cảm xúc dễ chịu khởi lên, anh thấy vui. B nhận ra X là kẻ thù tệ nhất, cảm xúc tiêu cực khởi lên và anh nổi giận. Còn C chỉ nhận ra X là một người nam hay nữ, không có cảm xúc nào đáng kể.

We usually don’t think twice about these observations. But if one carefully analyzes what happens, one can easily see that this is an amazingly complex process.

Thường thì ta không để ý về các quan sát này. Nhưng nếu phân tích kỹ, sẽ thấy đây là một tiến trình cực kỳ phức tạp.

How does the SAME “seeing event” (seeing X) lead to all these very different changes in the minds of three different people? (and the emotions even show up on their faces!)

Vì sao CÙNG một “sự kiện thấy” (thấy X) lại dẫn đến những thay đổi rất khác nhau trong tâm của ba người? (đến mức cảm xúc hiện rõ trên nét mặt!)

No one but a Buddha can see this fast time evolution of a citta.

Không ai ngoài một vị Phật có thể thấy được sự biến thiên thời gian cực nhanh của một citta.

The Buddha has analyzed the response to a sensory stimulus in minute detail. We will discuss only the critical basic features here.

Đức Phật đã phân tích phản ứng trước kích thích giác quan đến từng chi tiết nhỏ. Ở đây ta chỉ bàn những nét cơ bản then chốt.

Four Features of a Seeing Event (Cakkhu Viññāṇa)

Bốn Đặc Điểm Của Một Sự Kiện Thấy (Cakkhu Viññāṇa)

The “seeing event” has four essential steps:

“Sự kiện thấy” có bốn bước cốt yếu:

First, the rūpa in question (rūpa rūpa, sadda rūpa, gandha rūpa, rasa rūpa, phoṭṭhabba rūpa, or a dhamma rūpa) comes into contact with the MIND. The initial contact of the external rūpa with the mind involves the phassa cetasikā.

Thứ nhất, rūpa liên quan (rūpa rūpa, sadda rūpa, gandha rūpa, rasa rūpa, phoṭṭhabba rūpa, hoặc một dhamma rūpa) tiếp xúc với TÂM. Sự tiếp xúc ban đầu giữa rūpa bên ngoài và tâm liên quan đến phassa cetasikā.

The “event” registers in the mind and one gets into an emotional state (pleasant, unpleasant, or neutral, which is called sukha, dukha, and upekkha in Pāli.) That is vedanā.

“Sự kiện” được ghi nhận trong tâm và người ta rơi vào một trạng thái cảm xúc (dễ chịu, khó chịu, hoặc trung tính, gọi là sukha, dukha, và upekkha trong tiếng Pāli). Đó là vedanā.

One recognizes the object, and that is called saññā.

Một người ta nhận biết đối tượng, điều đó gọi là saññā.

Fourthly, based on vedanā and saññā, one MAY also generate other mental factors (cetasikā) such as anger and joy. It is the cetanā cetasikā that “incorporates” such mental attributes to the citta.

Thứ tư, dựa trên vedanā và saññā, một người CÓ THỂ khởi tạo các yếu tố tâm/tâm sở (cetasikā) khác như sân hận hoặc hoan hỷ. Chính cetanā cetasikā “kết hợp” các thuộc tính tâm ấy vào citta.

A few more cetasikā play key roles in the above processes. Let us briefly address those.

Một vài cetasikā khác cũng giữ vai trò then chốt trong các tiến trình trên. Hãy lược bàn về chúng.

Other Essential Cetasikā Contributing to the Above Process

Những Cetasikā Thiết Yếu Khác Góp Phần Vào Tiến Trình Trên

First, the jīvitindriya cetasikā keeps the seat of the mind (hadaya vatthu) Then there is ekaggatā cetasikā that keeps the citta focused on ONE sensory input at a time. They are both essential cetasikā.

Trước hết, jīvitindriya cetasikā duy trì sự sống cho “chỗ ngự của tâm” (hadaya vatthu). Rồi có ekaggatā cetasikā giúp citta tập trung vào MỘT dữ liệu đầu vào giác quan tại một thời điểm. Cả hai đều là cetasikā thiết yếu.

The manasikāra cetasikā plays an equally critical role. It can RECALL previous related experiences that “match” or are relevant to the current sensory experience. For example, A in the above example recognizes X as a friend only because A’s mind “scanned through past experiences” and recognized X as a friend. Thus, without the manasikāra cetasikā, the saññā cetasikā could not have identified X.

Manasikāra cetasikā đóng vai trò quan trọng không kém. Nó có thể GỌI LẠI những kinh nghiệm trước đây “khớp” hoặc liên quan với trải nghiệm giác quan hiện tại. Chẳng hạn, A trong ví dụ trên nhận ra X là bạn chính vì tâm của A đã “quét qua các kinh nghiệm quá khứ” và nhận ra X là bạn. Do đó, nếu không có manasikāra cetasikā thì saññā cetasikā đã không thể nhận ra X.

Based on that recognition, more cetasikā like joy (pīti) can arise, as did in A. On the other hand, paṭigha anusaya in B led to thoughts of anger in B. Of course, C would have different kinds of anusaya too, but none was TRIGGERED by seeing X since X was a total stranger.

Dựa trên sự nhận ra đó, các cetasikā khác như hân hoan (pīti) có thể khởi sinh, như ở A. Ngược lại, paṭigha anusaya nơi B dẫn đến các ý nghĩ sân hận. Tất nhiên, C cũng có những loại anusaya khác nhau, nhưng không cái nào bị KÍCH HOẠT khi thấy X vì X hoàn toàn xa lạ.

Note: If A or B was an Arahant, they would also identify X, but no feeling of joy or anger would arise since an Arahant would not have any gati/anusaya

Lưu ý: Nếu A hoặc B là một vị Arahant, họ cũng sẽ nhận ra X, nhưng không khởi vui mừng hay giận dữ, vì một Arahant không còn gati/anusaya.

Manasikāra and Cetanā – Two Critical Cetasikā That Automatically Trigger Gati/Anusaya

Manasikāra và Cetanā – Hai Cetasikā Then Chốt Tự Động Kích Hoạt Gati/Anusaya

The “cetanā” cetasikā carries out the complex process of incorporating other cetasikā and putting together that citta in response to a sensory stimulus.

“Cetanā” cetasikā thực hiện tiến trình phức tạp kết hợp các cetasikā khác và “lắp ghép” citta để phản ứng với một kích thích giác quan.

The generic name saṅkhāra represents any combination of such “extra cetasikā.”

Tên gọi chung saṅkhāra biểu thị bất kỳ tổ hợp nào của các “cetasikā bổ sung” như thế.

The net result of the sensing process is viññāṇa. In this example, it is a cakkhu viññāṇa.

Kết quả ròng của tiến trình cảm nhận là viññāṇa. Trong ví dụ này, đó là cakkhu viññāṇa.

The four steps in #6 happen in that sequence, but no one but a Buddha can “see” such a fast process.

Bốn bước ở mục #6 diễn ra theo thứ tự ấy, nhưng không ai ngoài một vị Phật có thể “thấy” tiến trình nhanh đến vậy.

All this happens within a billionth of a second DURING the arising of that cakkhu viññāṇa.

Tất cả diễn ra trong khoảng một phần tỉ giây NGAY TRONG LÚC cakkhu viññāṇa ấy khởi lên.

Importance of Recalling Past Experiences

Tầm Quan Trọng Của Việc Gọi Lại Kinh Nghiệm Quá Khứ

To recognize X, one must first recall any possible past interactions with X. It turned out that A and B did have past experiences (interactions) with X, but C did not. The manasikāra cetasikā does that in a billionth of a second!

Để nhận ra X, trước hết một người phải gọi lại những tương tác trong quá khứ (nếu có) với X. Hóa ra A và B có kinh nghiệm (tương tác) trong quá khứ với X, còn C thì không. Manasikāra cetasikā thực hiện điều đó trong một phần tỉ giây!

We discussed how certain areas in the brain (the “receiver”) get that information from the nāma loka. See “Patient H.M. – Different Roles of Brain in Memory,” “Memory Recall for Gandhabba in a Human Body,” “Autobiographical Memory – Preserved in Nāma Loka,” and “Rūpa and Rūpakkhandha, Nāma and Nāmagotta.”

Ta đã bàn về cách một số vùng trong não (“bộ thu”) nhận thông tin ấy từ nāma loka. Xem “Patient H.M. – Different Roles of Brain in Memory,” “Memory Recall for Gandhabba in a Human Body,” “Autobiographical Memory – Preserved in Nāma Loka,” và “Rūpa and Rūpakkhandha, Nāma and Nāmagotta.”

It is necessary to understand the material in those posts to understand the critical points I am trying to make here. One’s gati/anusaya resides with one’s mental body or gandhabba. That gandhabba is trapped inside the physical body. Unless it can recall past events with the help of the brain, the gandhabba cannot recognize people. If one cannot identify someone as a friend or foe, feelings of love or anger cannot arise. That is the simplest way to put it.

Cần nắm vững các nội dung trong những bài đó để hiểu các điểm then chốt tôi muốn nêu ra ở đây. Gati/anusaya của một người nằm nơi thân tâm hay gandhabba của người ấy. Gandhabba bị giam trong thân vật lý. Nếu không thể gọi lại quá khứ với sự hỗ trợ của não, gandhabba không thể nhận ra người khác. Nếu không nhận dạng được ai là bạn hay thù, sẽ không khởi cảm xúc yêu hay giận. Nói ngắn gọn là vậy.

There are two special cases where the above point becomes clear. One is that a newborn baby appears to have no “defilements.” The other is a case where critical parts of the brain are damaged. Let us briefly discuss them.

Có hai trường hợp đặc biệt giúp thấy rõ điều trên: một là trẻ sơ sinh dường như không có “ô nhiễm,” hai là khi các phần trọng yếu của não bị tổn thương. Chúng ta hãy lướt qua cả hai.

Does a Newborn Baby Have no Hidden Defilements (Anusaya)?

Trẻ Sơ Sinh Có Thực Sự Không Có Nhiễm Ô Tiềm Ẩn (Anusaya)?

It may appear that a newborn (or even a year-old) baby has no defilements. That is only because of the following two facts: (1) the baby’s brain has not developed yet, and, (2) the baby has not formed that many relationships yet (other than with the parents.) It has no “sense of self” or “sakkāya.”

Có vẻ như một em bé mới sinh (thậm chí một tuổi) không có nhiễm ô. Điều đó chỉ là vì: (1) não của bé chưa phát triển, và (2) bé chưa hình thành nhiều mối quan hệ (ngoài cha mẹ). Bé chưa có “cảm thức về tự ngã” hay “sakkāya.”

At the beginning of the “WebLink: suttacentral: Mahāmālukya Sutta (MN 64),” the Buddha points out the fact that sakkāya diṭṭhi cannot arise in a new-born baby. That is precisely because of what we discussed above. There is no way to trigger the hidden anusaya in that baby.

Ngay phần đầu của “WebLink: suttacentral: Mahāmālukya Sutta (MN 64),” Đức Phật chỉ rõ sakkāya diṭṭhi không thể khởi ở một trẻ sơ sinh. Đó chính xác là vì các lý do vừa nêu: không có cách nào kích hoạt những anusaya tiềm ẩn nơi đứa bé.

To quote the above translation: “For a young tender infant lying prone does not even have the notion ‘identity,’ so how could identity view (sakkāya diṭṭhi) arise in him?”

Trích bản dịch: “Một hài nhi còn non nớt đang nằm sấp thậm chí chưa có khái niệm ‘cái tôi’, vậy làm sao tà kiến về ‘cái tôi’ (sakkāya diṭṭhi) có thể khởi lên?”

Brain-Damaged People Still Have Anusaya/Gati – They Just Cannot be “Triggered”

Người Tổn Thương Não Vẫn Có Anusaya/Gati – Chỉ Là Không Thể “Bị Kích Hoạt”

A person with extensive brain damage is like a newborn baby. The brain is unable to recall memories in response to a sensory stimulus.

Một người bị tổn thương não diện rộng giống như một đứa trẻ sơ sinh. Não không thể gợi lại ký ức khi có kích thích giác quan.

The unfortunate saga of Clive Wearing illustrates the importance of the ability to recall memories. If you have forgotten, you may want to watch the video on Clive Wearing, who lost his memories due to brain damage. The video is at # 10 of “Rūpa and Rūpakkhandha, Nāma and Nāmagotta.”

Câu chuyện đáng buồn của Clive Wearing cho thấy tầm quan trọng của khả năng gợi lại ký ức. Nếu đã quên, bạn có thể xem video về Clive Wearing—người mất ký ức do tổn thương não. Video nằm ở mục #10 của “Rūpa and Rūpakkhandha, Nāma and Nāmagotta.”

As we see there, Clive just “lives in the present moment.” He cannot think about the past or future (thinking about the future REQUIRES past experiences.) Every person is a total stranger to him (except his wife, but even then he forgets about her too if she is not there with him).

Như chúng ta thấy trong video, Clive chỉ “sống trong hiện tại.” Ông không thể nghĩ về quá khứ hay tương lai (nghĩ về tương lai ĐÒI HỎI phải có kinh nghiệm quá khứ). Mọi người đều hoàn toàn xa lạ với ông (trừ vợ ông, nhưng ngay cả vậy ông cũng quên nếu bà không có mặt bên cạnh).

Suppose Clive had an arch enemy, Z. Suppose that the enmity was so bad that before the brain damage Clive would get mad even thinking about Z.

Giả sử Clive có kẻ thù không đội trời chung, Z. Giả sử thù hằn nặng đến mức trước khi não bị tổn thương, chỉ cần nghĩ tới Z là Clive nổi giận.

But Z would be a total stranger to Clive after the brain damage. What happens if Clive goes to a restaurant and Z sits at an adjacent table? Since Clive cannot recognize Z (as his enemy), he will not become angry. Even if Z came to Clive’s table and said something nasty, Clive would not get angry. Instead, Clive will be puzzled about why Z is shouting at him.

Nhưng sau khi tổn thương não, Z sẽ hoàn toàn xa lạ với Clive. Nếu Clive vào nhà hàng và Z ngồi bàn kế bên thì sao? Vì Clive không nhận ra Z (là kẻ thù), ông sẽ không nổi giận. Dù Z tới bàn và nói những lời khó nghe, Clive cũng không giận; thay vào đó, ông chỉ bối rối không hiểu vì sao Z quát mắng mình.

Does that mean Clive’s gati and anusaya have disappeared? Of course not. The gandhabba inside would still have the same gati and anusaya that Clive had before the brain damage. It is just that the gandhabba does not recognize Z as an enemy because it is UNABLE to “match” Z as his arch-enemy.

Điều đó có nghĩa gati và anusaya của Clive đã biến mất? Dĩ nhiên là không. Gandhabba bên trong vẫn có cùng gati và anusaya như trước khi não bị tổn thương. Chỉ là gandhabba không nhận ra Z là kẻ thù vì KHÔNG THỂ “so khớp” Z với hình ảnh kẻ thù của mình.

Thus, understanding the concept of the gandhabba (and how it interacts with the external with the help of the brain) helps clarify many complex issues that otherwise cannot be explained.

Vì thế, hiểu khái niệm gandhabba (và cách nó tương tác với bên ngoài nhờ sự hỗ trợ của não) giúp làm sáng tỏ nhiều vấn đề phức tạp vốn khó giải thích.

The following #12 through #14 are technical points.

Các mục #12 đến #14 dưới đây là những điểm kỹ thuật.

Seven “Universal” Cetasikā

Bảy Cetasikā “Phổ quát”

ANY citta will ALWAYS have seven cetasikā. A citta would not arise without them.

BẤT KỲ citta nào cũng LUÔN có bảy cetasikā; nếu thiếu chúng, citta không thể khởi.

Thus, we see that the seven “universal” cetasikā are phassa, vedanā, saññā, cetanā, manasikāra, jīvitindriya, and ekaggatā. Those seven are “universal cetasikā” that arise in ANY citta.

Vì vậy, chúng ta thấy rằng bảy cetasikā “phổ quát” là: phassa, vedanā, saññā, cetanā, manasikāra, jīvitindriya và ekaggatā. Bảy cetasikā này là “cetasikā phổ quát” khởi trong MỌI citta.

Other types of cetasikā MAY arise based on one’s gati/anusaya AND the ārammaṇa.

Những loại cetasikā khác CÓ THỂ khởi tùy theo gati/anusaya của mỗi người VÀ theo ārammaṇa.

Viññāṇa Is the Overall Sensory Experience in Response to a Sensory Stimulus

Viññāṇa Là Trải Nghiệm Cảm Giác Tổng Thể Trước Một Kích Thích Giác Quan

Viññāṇa is the overall sense experience encompassing all those seven cetasikā PLUS all other cetasikā (included in saṅkhāra).

Viññāṇa là trải nghiệm giác quan tổng thể bao gồm bảy cetasikā ấy CỘNG tất cả các cetasikā khác (nằm trong saṅkhāra).

But viññāṇa may also include “future expectations” IF one’s mind attaches to that ārammaṇa. See, “Viññāṇa – What It Really Means.”

Nhưng viññāṇa cũng có thể bao hàm “kỳ vọng về tương lai” NẾU tâm bám chấp vào ārammaṇa đó. Xem “Viññāṇa – What It Really Means.”

We can safely say that viññāṇa is the overall sensory experience, INCLUDING one’s expectations based on that sensory experience. That is why one’s facial expressions may change too, according to such expectations.

Có thể nói chắc rằng viññāṇa là trải nghiệm cảm giác tổng thể, BAO GỒM cả những kỳ vọng phát sinh từ trải nghiệm ấy. Vì vậy nét mặt của một người cũng có thể đổi thay theo các kỳ vọng đó.

Nothing Faster in the World Than the Arising of a Citta
Không Có Điều Gì Trên Đời Nhanh Hơn Sự Khởi Lên Của Một Citta

Buddha said it is hard to find any phenomena in this world that change faster than the mind: “WebLink: suttacentral: Aṅguttara Nikāya (1.48).”

Đức Phật dạy: khó mà tìm thấy hiện tượng nào trên đời biến đổi nhanh hơn tâm: “WebLink: suttacentral: Aṅguttara Nikāya (1.48).”

The short sutta says: “Nāhaṁ, bhikkhave, aññaṁ ekadhammampi samanupassāmi yaṁ evaṁ lahuparivattaṁ yathayidaṁ cittaṁ. Yāvañcidaṁ, bhikkhave, upamāpi na sukarā yāva lahuparivattaṁ cittan”ti.”

Bài sutta ngắn nói: “Nāhaṁ, bhikkhave, aññaṁ ekadhammampi samanupassāmi yaṁ evaṁ lahuparivattaṁ yathayidaṁ cittaṁ. Yāvañcidaṁ, bhikkhave, upamāpi na sukarā yāva lahuparivattaṁ cittan”ti.”

Translated: “I consider, bhikkhus, that there is no phenomenon that comes and goes so quickly as citta. It is not easy to find an analogy (a simile) to show how quickly citta can change.”

Được dịch là: “Này bhikkhus, ta không thấy một hiện tượng nào khác chóng đổi thay như citta. Khó mà tìm được một ví dụ để diễn tả citta chuyển biến nhanh đến thế.”

It is essential to understand the concepts of gati and anusaya. The best way to find relevant information is to use the “Search” box on the top right. I put in “gati anusaya” in the search box and it came up with the following related posts: “WebLink: Pure Dhamma: Search Results for gati anusaya.”

Điều cốt yếu là hiểu rõ các khái niệm gati và anusaya. Cách tốt nhất để tìm bài liên quan là dùng ô “Tìm kiếm” ở góc trên bên phải. Tôi nhập “gati anusaya” và nhận được các bài liên quan như sau: “WebLink: Pure Dhamma: Search Results for gati anusaya.”

All relevant posts in the current section at “Buddha Dhamma – A Scientific Approach.”

Tất cả các bài liên quan trong phần hiện tại ở “Buddha Dhamma – A Scientific Approach.”