October 28, 2020; revised October 18, 2021; June 6, 2023
Ngày 28/10/2020; sửa ngày 18/10/2021; ngày 6/6/2023
Ārammaṇa means the focus of the mind at a given moment. It plays an equally important role as gati/anusaya in response to a sensory stimulus. For example, when you look at someone, that person is the ārammaṇa. When you hear a sound, that sound is the ārammaṇa.
Ārammaṇa nghĩa là đối tượng/tâm điểm của tâm tại một thời khắc. Nó giữ vai trò quan trọng không kém gati/anusaya trong phản ứng trước một kích thích giác quan. Chẳng hạn, khi bạn nhìn ai đó, người ấy là ārammaṇa. Khi bạn nghe một âm thanh, âm ấy là ārammaṇa.
The Role of Gati (Character/Habits) and Anusaya (Latent Defilements)
Vai trò của Gati (Tính cách/Thói quen) và Anusaya (Nhiễm ô Tiềm ẩn)
- To get started, we must review what we discussed in the previous post, “Response to a Sensory Stimulus – Role of Gati/Anusaya.” In that post, we discussed the sequence of events occurring within a split second of sensory input. There we used the following example.
Trước hết, ta cần ôn lại bài trước, “Response to a Sensory Stimulus – Role of Gati/Anusaya.” Ở đó ta bàn chuỗi sự kiện diễn ra trong khoảnh khắc sau khi có đầu vào giác quan, với ví dụ sau.
Suppose three people A, B, and C, sit in a small coffee shop. They face the door, and a middle-aged male X walks in. Suppose that person X is a close friend of A, the worst enemy of B, and that C does not know X. We will also assume that all are males.
Giả sử ba người A, B và C ngồi trong một quán cà phê nhỏ. Họ quay mặt về phía cửa, và một người đàn ông trung niên, X, bước vào. Giả sử X là bạn thân của A, kẻ thù lớn nhất của B, còn C thì không biết X. Ta cũng giả định tất cả đều là nam.
- So, let us see what happens within a split second. A recognizes X as his friend, and a smile comes to his face. B recognizes X as his enemy, and his face darkens.
Vậy hãy xem trong chớp mắt điều gì xảy ra. A nhận ra X là bạn và mỉm cười. B nhận ra X là kẻ thù và mặt sa sầm.
- On the other hand, C’s mind does not register anything about X, and X is just another person to him. He immediately goes back to whatever he is doing.
Trong khi đó, tâm của C không ghi nhận gì đáng kể về X; với C, X chỉ là một người khác. C lập tức quay lại việc đang làm.
- X is the ārammaṇa for A, B, and C in the above case.
Trong trường hợp trên, X là ārammaṇa đối với A, B và C.
- We made the following critical observations.
Ta rút ra những nhận định then chốt sau.
- With the help of manasikāra cetasika, the minds of A, B, and C recalled past events relevant to X within a split-second. Thus, they instantly identified X as friend, enemy, and neutral, respectively.
Nhờ manasikāra cetasika, tâm của A, B và C đã gợi lại các sự kiện quá khứ liên quan đến X trong chớp mắt. Do đó, họ lập tức nhận diện X lần lượt là bạn, thù và trung tính.
- Those “good” memories in A trigger rāga anusaya, and A becomes happy. However, B recalls his “bad memories” with X, which triggers paṭigha anusaya. Of course, C may have various types of anusaya, but X did not trigger any of those since C has had no prior interactions with X (and since X looked like any average person).
Những ký ức “tốt đẹp” nơi A kích hoạt rāga anusaya, khiến A vui. Tuy nhiên, B nhớ lại “ký ức không tốt đẹp” với X, kích hoạt paṭigha anusaya. C dĩ nhiên cũng có nhiều loại anusaya, nhưng X không kích hoạt cái nào vì C chưa từng tương tác với X (và X trông như một người bình thường).
Even Without Prior Specific Interactions, an Ārammaṇa Can Trigger Defiled Thoughts
Dù Không Có Tương Tác Trước Đó, Một Ārammaṇa Vẫn Có Thể Kích Hoạt Các Tư tưởng Bị Nhiễm Ô
- Now, let us consider a different scenario with another person, Y, entering the coffee shop. Let us assume that Y is B’s girlfriend, who is quite attractive. Suppose A is not on good terms with Y and that C is a young male who has never seen Y. Now, the ārammaṇa for A, B, and C would be very different (Y is an attractive female while X is an average middle-aged male).
Giờ ta hãy xét một kịch bản khác: người Y bước vào quán. Giả sử Y là bạn gái của B và khá hấp dẫn. Giả sử A không hòa thuận với Y, còn C là một nam thanh niên chưa từng gặp Y. Lúc này ārammaṇa của A, B và C sẽ rất khác (Y là nữ hấp dẫn, còn X là nam trung niên bình thường).
- Now, we see that the moods of A and B will reverse. A will be instantaneously unhappy to see Y, and B will be happy to see Y.
Ta thấy tâm trạng của A và B đảo chiều: A khó chịu ngay khi thấy Y, còn B thì vui.
- Regarding C, the situation could be very different too. If Y appears attractive to him, C may instantaneously form a lustful state of mind.
Với C, tình hình cũng có thể rất khác: nếu Y hấp dẫn với C, C có thể lập tức khởi tâm dục.
- Even though C had never seen Y before, C got interested and formed lustful feelings about Y. It was NOT a memory of Y that triggered the interest in C. It was his own gati/anusaya to be attracted to a beautiful woman. Of course, he has interacted with many OTHER women, and the mind compared those memories in a split-second!
Dù C chưa từng thấy Y, C vẫn bị cuốn hút và khởi dục đối với Y. Không phải ký ức về Y kích hoạt sự quan tâm ấy, mà chính gati/anusaya của C khiến C bị hấp dẫn bởi phụ nữ đẹp. Tất nhiên, C đã từng tương tác với nhiều phụ nữ KHÁC, và tâm đã so sánh các ký ức ấy trong chớp mắt!
Dependence on the “Thought Object” (Ārammaṇa)
Sự Tùy Thuộc Vào “Đối Tượng Tâm” (Ārammaṇa)
- We see why a given person does not have a “good” or “bad” mindset permanently. That is related to the fact that there are no fixed gati/anusaya The above two examples, A, B, and C, generated different overall mindsets upon seeing X and Y.
Ta thấy vì sao một người không có một trạng thái tâm “tốt” hay “xấu” cố định. Điều đó liên hệ với thực tế là gati/anusaya cũng không cố định. Trong hai ví dụ trên, A, B, C đã tạo ra những trạng thái tâm tổng thể khác nhau khi thấy X và Y.
- What kind of mindset arises depends on the gati/anusaya of the person AND the sense object (ārammaṇa).
Trạng thái tâm nào khởi lên tùy thuộc cả gati/anusaya của người ấy VÀ đối tượng giác quan (ārammaṇa).
- The two different ārammaṇa in #1 and #3 triggered two very different gati/anusaya in all three people A, B, and C.
Hai ārammaṇa khác nhau ở các mục #1 và #3 đã kích hoạt những gati/anusaya rất khác nhau nơi cả ba người A, B và C.
Two Analogies for Anusaya and Ārammaṇa
Hai phép Ẩn dụ về Anusaya và Ārammaṇa
- One can get a good idea of the concepts of anusaya and ārammaṇa with the following analogy. Anusaya is like gunpowder. An ārammaṇa is like a flame. The gunpowder can stay dormant for a long time, but it will ignite if one heats it.
Có thể hình dung rõ hơn về anusaya và ārammaṇa qua phép ẩn dụ sau: Anusaya như thuốc súng; Ārammaṇa như ngọn lửa. Thuốc súng có thể nằm yên rất lâu, nhưng sẽ bùng cháy nếu bị đốt nóng.
- For an anāriya yogi who has avoided sensory attractions for a long time, kāma rāga anusaya can be like wet A tiny flame may not ignite it. But if a flame of sufficient heat can ignite such well-hidden anusaya too. There are accounts in the Tipiṭaka where the sight of an attractive woman (strong ārammaṇa) brought lustful thoughts to anāriya yogis and removed their iddhi powers. On the other hand, kāma rāga anusaya in an Arahant cannot be “triggered” by ANY ārammaṇa. Here, gunpowder is not present.
Với một anāriya yogi đã tránh các hấp dẫn giác quan lâu ngày, kāma rāga anusaya có thể như thuốc súng ẩm: một tia lửa nhỏ chưa chắc đốt cháy. Nhưng ngọn lửa đủ nóng vẫn có thể đốt bùng thứ anusaya ẩn kỹ ấy. Trong Tipiṭaka có ghi những trường hợp, chỉ cần thấy một phụ nữ hấp dẫn (ārammaṇa mạnh) là anāriya yogi khởi dục và mất năng lực iddhi. Ngược lại, kāma rāga anusaya nơi một vị Arahant không thể bị “kích hoạt” bởi BẤT KỲ ārammaṇa nào—ở đây vốn không còn “thuốc súng.”
- The tendency to get angry is due to paṭigha anusaya. Those with a high level of paṭigha anusaya can get angry with the slightest provocation or with even a weak ārammaṇa.
Khuynh hướng nổi giận là do paṭigha anusaya. Ai có mức paṭigha anusaya cao có thể giận chỉ vì một sự khiêu khích rất nhỏ, thậm chí bởi một ārammaṇa yếu.
- In another analogy, anusaya is like some mud settled down at the bottom of a glass. The water in that glass looks clean.
Ở một phép ẩn dụ khác, anusaya như bùn lắng dưới đáy ly. Nước trong ly trông vẫn trong.
- However, that mud will come up if one uses a straw to disturb the water. Now the water would not look clean anymore. Stirring with a straw is like perturbing a “settled mind” with a strong ārammaṇa.
Tuy nhiên, lớp bùn sẽ nổi lên nếu dùng ống hút khuấy nước. Khi đó nước sẽ không còn trông trong nữa. Khuấy bằng ống hút giống như khuấy động một “tâm đang lắng” bằng một ārammaṇa mạnh.
- In an Arahant, there is no “mud” or any anusaya. Thus, “the water in the glass will be clear” no matter how hard one tries to stir it.
Nơi một vị Arahant, không có “bùn” hay bất kỳ anusaya nào. Vì vậy, “nước trong ly vẫn trong” dù ai cố khuấy mạnh đến đâu.
- That “mud” was cleansed not in a physical process but with wisdom, i.e., just by understanding the fundamental nature of this world (Four Noble Truths/Tilakkhaṇa/Paṭicca Samuppāda). We will get to that in future posts in this series in a systematic way.
“Bùn” ấy được gột sạch không bằng tiến trình vật lý mà bằng trí tuệ, tức bằng cách hiểu bản chất nền tảng của thế giới này (Tứ Thánh Đế/Tilakkhaṇa/Paṭicca Samuppāda). Ta sẽ bàn đến điều đó một cách hệ thống trong các bài sau của loạt bài này.
- A Buddha comes into the world to teach “how to cleanse the mind by controlling it” (“Sacitta pariyo dapaṇaṁ”). See, “Sabba Pāpassa Akaranaṁ….”
Một vị Phật xuất hiện ở đời để dạy “cách tịnh hóa tâm bằng việc điều phục tâm” (“Sacitta pariyo dapaṇaṁ”). Xem “Sabba Pāpassa Akaranaṁ….”
- More details on anusaya at “Āsava, Anusaya, and Gati (Gathi).”
Xem thêm chi tiết về anusaya tại mục “Āsava, Anusaya, and Gati (Gathi).”
An Average Human Will Have Both Good and Bad Anusaya (and Gati)
Một Người Bình Thường Sẽ Có Cả Anusaya (và Gati) Tốt Lẫn Xấu
- We usually call someone a “good person” based on their overall character, i.e., if that person displays more “good character” than a “bad character” over time. But only an Arahant is “definitely a moral person,” acting 100% morally all the time.
Ta thường gọi ai đó là “người tốt” dựa trên tổng thể tính cách của họ, tức khi họ biểu hiện “phẩm chất tốt” nhiều hơn “phẩm chất xấu” theo thời gian. Nhưng chỉ một vị Arahant mới “chắc chắn là người đạo đức,” hành xử đúng đắn 100% mọi lúc.
- Even though this is a complex subject, the basic features are those mentioned above. One needs to analyze different situations to grasp these ideas. That is actual vipassanā meditation! The word vipassanā means “special and clear vision” of the true nature of the world.
Dù chủ đề này phức tạp, những nét cơ bản là như đã nêu. Cần phân tích các tình huống khác nhau để thấu triệt các ý này. Đó chính là thiền vipassanā! Từ vipassanā nghĩa là “thấy biết đặc biệt và rõ ràng” về chân tướng thế giới.
- One needs to understand how the mind works to progress on the Path. Only a Buddha can DISCOVER and EXPLAIN the critical role of the MIND.
Chúng ta cần hiểu cách tâm vận hành để tiến trên Đạo. Chỉ một vị Phật mới có thể KHÁM PHÁ và GIẢI THÍCH vai trò then chốt của TÂM.
- Once we understand the fundamentals, it will be easy to analyze ANY given situation. That is why it is worthwhile to spend time and grasp what we have discussed so far.
Khi nắm vững nền tảng, việc phân tích BẤT KỲ tình huống nào cũng trở nên dễ dàng. Vì thế đáng để dành thời gian nắm chắc những gì ta đã bàn đến giờ.
Key Points on Gati and Anusaya
Những Điểm Then Chốt Về Gati và Anusaya
- As we have discussed, anusaya are “latent” or “hidden” tendencies. Even though generally referred to as “latent defilements,” they could be “hidden morals,” too.
Như đã bàn, anusaya là các khuynh hướng “tiềm ẩn” hay “ẩn kín.” Dù thường được gọi là “các nhiễm ô tiềm ẩn,” chúng cũng có thể là “các phẩm chất tốt ẩn tàng.”
- When “bad anusaya” are triggered, one displays bad gati (character/habits). On the other hand, “hidden morals” can be activated, bringing good gati to the forefront.
Khi “anusaya xấu” bị kích hoạt, người ta biểu hiện gati xấu (tính cách/thói quen). Ngược lại, các “phẩm chất tốt ẩn tàng” có thể được khơi dậy, đưa gati tốt ra mặt tiền.
- For example, we label someone a hardened criminal because he is mainly engaged in evil deeds with “bad gati” in full display. But good morals in him could be awakened by seeing a child/older person in distress, and he may help them as needed.
Ví dụ, ta gọi ai đó là tội phạm cứng cựa vì chủ yếu làm điều ác với “gati xấu” bộc lộ rõ. Nhưng phẩm chất tốt trong người ấy có thể được đánh thức khi thấy trẻ nhỏ/người già gặp nạn, và anh ta có thể ra tay giúp đỡ.
- There is no “absolutely good” or “absolutely bad” person other than an Arahant. Any other person would have good and bad anusaya hidden at various degrees. An Anāgāmi, for example, would have very little “bad anusaya” (and thus “bad gati”) left.
Ngoài một vị Arahant, không có “người hoàn toàn tốt” hay “hoàn toàn xấu”. Những người khác đều có cả anusaya tốt và xấu ở các mức độ khác nhau. Chẳng hạn, một vị Anāgāmi còn rất ít “anusaya xấu” (và do đó còn rất ít “gati xấu”).
The Role of the Ārammaṇa Can Come in Different Ways
Vai Trò Của Ārammaṇa Có Thể Xuất Hiện Theo Nhiều Cách
- Our discussion in #3 shows that the ārammaṇa in question could be something that one had never SPECIFICALLY encountered before. Young men are generally attracted to young women, and vice versa.
Phần thảo luận ở mục #3 cho thấy ārammaṇa được nói đến có thể là thứ mà trước đó một người chưa từng gặp RIÊNG BIỆT. Nam thanh niên thường bị hấp dẫn bởi nữ thanh niên, và ngược lại.
- If an ārammaṇa matches one’s gati/anusaya, one will attach to it.
Nếu một ārammaṇa khớp với gati/anusaya của ai, người ấy sẽ dính mắc vào nó.
- Suppose someone offers Z a fruit that Z had never seen or tasted. Just by seeing the fruit, Z may not be interested in it unless it looks similar to a fruit he had eaten before.
Giả sử có người đưa Z một loại trái cây Z chưa từng thấy hay nếm. Chỉ nhìn thôi, Z có thể không hứng thú, trừ khi nó trông giống loại trái Z từng ăn.
- However, Z eats it and realizes that he likes that TASTE. Then Z “falls in love” with that fruit. He would want to eat it in the future whenever he gets a chance.
Tuy nhiên, Z ăn thử và nhận ra mình thích HƯƠNG VỊ ấy. Rồi Z “phải lòng” loại trái đó, muốn ăn nữa mỗi khi có dịp.
- That taste in the fruit is a “kāma guṇa.” Guṇa means a “quality” or “a characteristic.” Most people tend to associate the word “kāma” with “sensuality.” However, “kāma” could be anything that is “enticing” or “makes one happy.” We will discuss that in detail in the future.
Vị ngon của trái ấy là một “kāma guṇa.” Guṇa là “phẩm” hay “đặc tính.” Nhiều người gắn từ “kāma” với “dục lạc.” Tuy nhiên, “kāma” có thể là bất cứ điều gì “lôi cuốn” hay “làm người ta vui.” Ta sẽ bàn chi tiết sau.
A Summary of Hadaya Vatthu, Physical Body, Brain, Rūpa Loka, and Nāma Loka
Tóm lược về Hadaya Vatthu, Thân vật lý, Não, Rūpa Loka và Nāma Loka
- Let me summarize our discussion in this series of posts, “Buddha Dhamma – A Scientific Approach.” Life encompasses interplay among the following entities.
Xin tóm lược phần đã bàn trong loạt bài “Buddha Dhamma – A Scientific Approach.” Sự sống là sự tương tác giữa các thực thể sau.
- The gandhabba (with the hadaya vatthu and five pasāda rūpa) is the thinking entity.
Gandhabba (với hadaya vatthu và năm pasāda rūpa) là thực thể tư duy.
- However, it is trapped inside the physical body and cannot access the external world consisting of two parts. (1) The rūpa loka with sights, sounds, smells, tastes, and touches. (2) The nāma loka with memories and kamma bīja.
Tuy nhiên, nó bị giam trong thân vật lý và không tự tiếp cận được thế giới bên ngoài gồm hai phần: (1) rūpa loka với sắc, thanh, hương, vị, xúc; (2) nāma loka với ký ức và kamma bīja.
- The gandhabba accesses those sights, sounds, smells, tastes, and touches in rūpa loka with the help of eyes, ears, nose, tongue, and body. Here, the brain plays a critical role.
Gandhabba tiếp cận sắc, thanh, hương, vị, xúc trong rūpa loka nhờ mắt, tai, mũi, lưỡi, thân. Ở đây, não giữ vai trò trọng yếu.
- It accesses memories and kamma bīja in the nāma loka with the help of a transmitter and receiver in the brain. The brain also processes all those signals from outside and passes them to the gandhabba.
Nó tiếp cận ký ức và kamma bīja trong nāma loka nhờ một bộ phát và bộ thu trong não. Não cũng xử lý mọi tín hiệu từ bên ngoài và chuyển cho gandhabba.
- The gandhabba decides what to do in response to such sensory inputs. The brain implements those commands from the gandhabba by moving body parts (for speech and bodily actions).
Gandhabba quyết định phải làm gì trước các dữ liệu đầu vào giác quan. Não thi hành các mệnh lệnh từ gandhabba bằng cách cử động các bộ phận cơ thể (cho lời nói và hành động thân ).
Rūpa Loka and Nāma Loka – Two Parts of Our World
Rūpa Loka và Nāma Loka – Hai Phần của Thế giới Chúng ta
- We have a “mental world (nāma loka)” as well as a “material world (rūpa loka).” (1) The “material world” is the same for all of us. (2) But each person creates their own “mental world” based on that “material world.”
Ta có “thế giới tâm (nāma loka)” cũng như “thế giới vật chất (rūpa loka).” (1) “Thế giới vật chất” là như nhau đối với tất cả chúng ta. (2) Nhưng mỗi người tạo nên “thế giới tâm” của riêng mình dựa trên “thế giới vật chất” ấy.
- A mind experiences both those worlds. It experiences the material world with the help of the five physical senses. The mind experiences the mental world on its own.
Tâm trải nghiệm cả hai thế giới ấy. Tâm trải nghiệm thế giới vật chất nhờ năm giác quan vật lý. Còn thế giới tâm thì tâm tự mình trải nghiệm.
- “Things” in the mental world (memories or nāmagotta) come to mind directly (without a corresponding pasāda rūpa). However, the “transmitter” and the “receiver” in the brain play critical roles in that process. They come to the mind as dhammā, which includes our memories and also expectations for the future. We will discuss that latter part (expectations) in the future.
“Những thứ” trong thế giới tâm (ký ức hay nāmagotta) đến với tâm trực tiếp (không cần một pasāda rūpa tương ứng). Tuy vậy, “bộ phát” và “bộ thu” trong não giữ vai trò then chốt trong tiến trình ấy. Chúng đến với tâm như dhammā, bao gồm ký ức của ta và cả những kỳ vọng về tương lai. Phần sau (kỳ vọng) sẽ được bàn sau.
- On the other hand, the five physical senses (eyes, ears, nose, tongue, body) help the mind experience those things in the material world.
Mặt khác, năm giác quan vật lý (mắt, tai, mũi, lưỡi, thân) giúp tâm trải nghiệm các đối tượng trong thế giới vật chất.
Nāma Loka is Very Different from the Rūpa Loka
Nāma Loka Khác Rất Nhiều So Với Rūpa Loka
- Nāma loka has no spatial boundaries. That is why we cannot ask, “Exactly where are the memories stored”? We ask that wrong question based on our ingrained perceptions of the rūpa loka. However, records of memories are in viññāṇa dhātu. See “Where Are Memories Stored? – Viññāṇa Dhātu.”
Nāma loka không có ranh giới không gian. Vì vậy ta không thể hỏi “Chính xác ký ức được lưu trữ ở đâu?” Ta đặt câu hỏi sai do bị chi phối bởi tri giác về rūpa loka. Tuy nhiên, các bản ghi ký ức nằm ở viññāṇa dhātu. Xem “Where Are Memories Stored? – Viññāṇa Dhātu.”
- In rūpa loka, everything has spatial locations. A tree in the front yard is many feet away from the house. The Great Wall is in China, and the Eiffel Tower is in Paris, France. To see the Eiffel Tower one needs to go to Paris.
Trong rūpa loka, mọi thứ đều có vị trí trong không gian. Cái cây ở sân trước cách ngôi nhà vài foot. Vạn Lý Trường Thành ở Trung Quốc, và Tháp Eiffel ở Paris, Pháp. Muốn thấy Tháp Eiffel, ta phải đến Paris.
- In contrast, our memories do not have spatial locations. We can access memories from ANYWHERE. Whether one is in China or France, one can recall memories. When Neil Armstrong landed on the Moon, he could recall memories.
Trái lại, ký ức của ta không có vị trí không gian. Ta có thể truy cập ký ức từ BẤT CỨ ĐÂU. Dù ở Trung Quốc hay Pháp, ta đều có thể gợi lại (gọi lại) ký ức. Khi Neil Armstrong đặt chân lên Mặt Trăng, ông vẫn có thể gợi lại ký ức.
- However, both the receiver and transmitter in the brain must be in good condition for the memory to work correctly. We discussed the unfortunate cases of Clive Wearing and a few others in recent posts. They were unable to recall parts or all of their memories. See, “Brain and the Gandhabba.”
Tuy nhiên, cả bộ thu và bộ phát trong não phải ở tình trạng tốt thì ký ức mới vận hành đúng. Ta đã bàn những trường hợp đáng tiếc của Clive Wearing và vài người khác trong các bài gần đây. Họ không thể gọi lại một phần hoặc toàn bộ ký ức. Xem “Brain and the Gandhabba.”
- Our memories and kamma bīja (which can bring vipāka in the future) are also in nāma A given kamma bīja (no matter whether created many lives ago) can bring back vipāka ANYWHERE. It does not matter whether one is in China or France. When conditions become right, a kamma bīja can trigger vipāka.
Ký ức của ta và kamma bīja (mà có thể trổ vipāka trong tương lai) cũng thuộc nāma loka. Một kamma bīja nhất định (dù tạo từ nhiều đời trước) có thể trổ vipāka Ở BẤT CỨ ĐÂU. Không quan trọng ở Trung Quốc hay Pháp. Khi đủ điều kiện (duyên), một kamma bīja có thể kích hoạt vipāka.
- We will discuss that in more detail in the next post.
Ta sẽ bàn chi tiết hơn về điều đó trong bài kế tiếp.
- All relevant posts in the current section at “Buddha Dhamma – A Scientific Approach.”
Tất cả các bài liên quan trong phần hiện tại, xem tại “Buddha Dhamma – A Scientific Approach.”