What really matters in the end is one comprehends, not words. The way different people interpret “no-self” could be different, even though the concept of a “self” is very clear.
Điều quan trọng rốt cuộc là phải hiểu được, chứ không phải chỉ dừng ở lời nói. Cách hiểu “vô ngã” khác nhau giữa người này với người khác, dù khái niệm “ngã” vốn rất rõ ràng.
- If anatta means “no-self,” then there is nothing that can distinguish person A from person B. So, if A takes something belonging to B, he can say, “there is no ‘me’ and there is no ‘you’; what is wrong in me using ‘your’ stuff?” If B believes in “no-self,” can he argue with A?
Nếu anatta nghĩa là “vô ngã,” thì sẽ không có gì phân biệt người A và người B. Khi đó, nếu A lấy vật của B, A có thể nói: “Không có ‘tôi’ và cũng không có ‘anh’; vậy tôi dùng đồ của ‘anh’ thì có gì sai?” Nếu B cũng tin vào “vô ngã,” liệu B có thể phản bác A không?
- Similarly, there are many other contradictions: If there is “no-self,” (i) who attains Nibbāna? (ii) who does moral or immoral acts? etc.
Tương tự, có nhiều mâu thuẫn khác: Nếu “vô ngã,” thì (i) ai chứng Nibbāna? (ii) ai làm việc thiện hay việc ác? v.v.
- Instead, one needs to comprehend that “one is really helpless in this rebirth process” or “one is not in control over the long run”; that is the concept of anatta, as we discuss below.
Thay vào đó, cần hiểu rằng “con người thật sự bất lực trong vòng luân hồi” hay “về lâu dài, không làm chủ được chính mình”; đó chính là ý nghĩa của anatta, như sẽ được bàn dưới đây.
- Let us look at the two words the Buddha used: “āthma” and “anāthma.” In the Brahmajāla Suttā, the Buddha clearly stated that both are incorrect. The best translation of those two terms today, I believe, is “soul” and “no-soul.”
Hãy xét hai từ Đức Phật dùng: “āthma” và “anāthma.” Trong Brahmajāla Suttā, Đức Phật khẳng định rằng cả hai đều sai. Cách dịch phù hợp nhất ngày nay, theo tôi, là “linh hồn” (soul) và “không có linh hồn” (no-soul).
- “Soul” in the sense of an unchanging entity; for example, most religions believe one’s soul goes to hell or heaven and then that “soul” remains there forever.
“Linh hồn” theo nghĩa là một thực thể bất biến; ví dụ, hầu hết các tôn giáo tin rằng linh hồn con người sau khi chết sẽ đến địa ngục hoặc thiên đàng và tồn tại mãi ở đó.
- “No-soul” in the sense interpreted by a materialist, i.e., “a person” is just the body (with thoughts arising from the material brain), and when one dies that is the end of story; nothing survives physical death.
“Không linh hồn” theo quan điểm duy vật, tức con người chỉ là thân thể (với tư tưởng phát sinh từ não vật chất), và khi chết là hết, không còn gì tồn tại sau cái chết.
- Those were the two extremes rejected by the Buddha as “athma” and “anathma.”
Đó là hai cực đoan mà Đức Phật đã bác bỏ, gọi là “athma” và “anathma.”
- The real confusion arose when the Pāli word “anatta” was translated to Sanskrit as “” Subsequently, the Sanskrit word “anathma” was translated to English as “no-self.” This was done at the same time when “athma” was translated as “soul.”
Sự nhầm lẫn thật sự bắt đầu khi từ Pāli “anatta” được dịch sang Sanskrit thành “anathma.” Sau đó, từ Sanskrit “anathma” lại được dịch sang tiếng Anh thành “no-self.” Việc này diễn ra cùng thời với việc dịch “athma” thành “soul.”
- The real question is, when one says “there is no-self,” does one imply that there is no “soul,” i.e., no “athma”? There are two possibilities. Let us look at them carefully:
Câu hỏi thật sự là, khi nói “không có tự ngã,” điều đó có ngụ ý rằng không có “linh hồn,” tức không có “athma” hay không? Có hai khả năng. Hãy xét kỹ chúng:
- If one means by “no-self” that when one dies that is the end, i.e., there is no rebirth process, then this is the same as “no-soul.”
Nếu “không có tự ngã” được hiểu là khi chết là chấm dứt hoàn toàn, tức không có tái sinh, thì đó chính là “không linh hồn.”
- Or, it is possible that some people may have the idea of a “changing personality” rather than the above materialistic view of nothing surviving death, i.e., one believes that a human can be reborn as an animal. Then one has the right concept of “no-self,” or what I call an “ever-changing personality.”
Hoặc cũng có thể một số người hiểu “vô ngã” theo nghĩa “nhân cách luôn biến đổi,” khác với quan điểm duy vật cho rằng không có gì tồn tại sau cái chết — tức họ tin rằng con người có thể tái sinh làm súc sinh. Khi ấy, họ nắm được khái niệm “vô ngã” đúng, tức “nhân cách thay đổi không ngừng.”
- One needs to contemplate on this and clearly distinguish between the two possible interpretations.
Cần quán chiếu kỹ và phân biệt rõ ràng giữa hai cách hiểu trên.
- But I have seen many people just use the phrase “no-self” in the wrong way.
Tuy nhiên, tôi thấy nhiều người dùng cụm “vô ngã” sai cách.
- Some say, “The Buddha told us that there is ‘no-self.’ So, what is the point of going through learning Dhamma, because there is no ‘me.’”
Có người nói: “Đức Phật dạy rằng không có ‘ngã’. Vậy học Dhamma để làm gì, vì chẳng có ‘tôi’ nào cả.”
- Others say, “Even if I die and get reborn as an animal, it will not be ‘me,’ because there is ‘no-self.’”
Người khác nói: “Dù tôi chết và tái sinh làm loài vật, đó cũng không phải là ‘tôi’, vì ‘không có cái ngã’.”
- They are both wrong by talking about a “no-soul.” What I ask them is, “If there is no ‘me,’ would it be OK if someone hits you hard with a stick?” Then of course they realize there is a ‘me.’ That is the ‘me’ who learns Dhamma or who could be reborn as an animal.
Cả hai đều sai vì đã hiểu “không có linh hồn.” Tôi hỏi họ: “Nếu không có ‘tôi’, vậy có sao không nếu ai đó đánh mạnh vào bạn?” Khi ấy họ lập tức nhận ra rằng có một “tôi”. Chính là “tôi” đang học Dhamma hay có thể tái sinh làm loài vật.
- We can take a simple simile to get an idea of these two extremes of “soul” and “no-soul.” We have all seen shapes and colors created by water fountains.
Có thể dùng một ví dụ đơn giản để hiểu hai cực đoan “linh hồn” và “không có linh hồn.” Tất cả chúng ta đều đã thấy hình dáng và sắc màu được tạo ra bởi vòi phun nước.
- We all know those structures created by water are not real. But we cannot say they do not exist.
Ta biết rõ rằng những cấu trúc ấy không thật, nhưng cũng không thể nói là chúng không tồn tại.
- In the same way, we cannot say that a person does not exist. However, there is nothing that exists permanently; it is just transitory. Thus both “self” and “no-self” are wrong perceptions.
Tương tự, ta không thể nói con người không tồn tại. Nhưng cũng chẳng có gì tồn tại vĩnh viễn; mọi thứ chỉ là tạm thời. Vì vậy, cả “có ngã” và “không có ngã” đều là nhận thức sai.
- Just like we can create different shapes and figures using that water fountain, we all go through various lifeforms in the rebirth process.
Giống như vòi phun nước có thể tạo ra nhiều hình dạng khác nhau, ta cũng đi qua nhiều hình thức sinh tồn khác nhau trong quá trình tái sinh.
- However, the suffering (or the intermittent happiness) is real.
Tuy nhiên, khổ (hay niềm vui thoáng qua) là có thật.
- This is a deep concept. We cannot deny that we have the inner perception (saññā) of a “me” (unless one is an Arahant). That is also THE reason we go through this rebirth process. But that saññā cannot be eliminated by forcing the mind to accept that there is no “me.” That does not work. When one starts learning the true nature of the world by understanding the real meanings of anicca, dukkha, and anatta, the mind gradually realizes that there is no real “me,” but just an ever-changing “lifestream.”
Đây là một khái niệm sâu sắc. Ta không thể phủ nhận rằng mình có cảm nhận nội tâm (saññā) về “tôi” (trừ phi là một vị Arahant). Chính cảm nhận ấy khiến ta tiếp tục trong luân hồi. Nhưng không thể diệt trừ saññā ấy bằng cách cưỡng ép tâm tin rằng không có “tôi.” Cách đó không hiệu quả. Khi bắt đầu hiểu bản chất thật của thế giới qua ý nghĩa chân thật của anicca, dukkha, và anatta, tâm dần nhận ra rằng không có “tôi” thật, chỉ có một “dòng sinh mệnh” luôn biến đổi.
- Thus one could meditate for a thousand years muttering to oneself, “it is anāthma” or “there is no-self,” or anything equivalent with the meaning “there is no ‘me’,” and would not get anywhere close to the Sotāpanna stage or even nirāmisa sukha, because deep inside one does not really believe in that.
Do đó, dù hành thiền ngàn năm và tự nhủ “đó là anāthma” hay“không có ngã” hay bất kỳ điều gì tương đương với nghĩa “không có ‘tôi’,” người ấy cũng không thể đạt đến tầng Sotāpanna hay cảm nhận nirāmisa sukha, vì sâu trong tâm, họ vẫn chưa thật sự tin điều đó.
- Instead, one needs to comprehend that “there is nothing fruitful to be had in this world in the long run,” or “one is really helpless in this rebirth process”; that is the concept of anatta.
Thay vào đó, cần thấu hiểu rằng “trong thế gian này, rốt cuộc chẳng có gì có ích lợi,” hay “con người thật sự bất lực trong vòng luân hồi”; đó chính là ý nghĩa của anatta.
- Another word for anatta is “anātha” (Sinhala word), which means “utterly helpless.” That is the status of a human being who is unaware of the perils of the rebirth process. The opposite is “nātha,” which is also used in Pāli to refer to the Buddha (as in one becomes “nātha” when one embraces the message of the Buddha).
Một từ khác đồng nghĩa với anatta là “anātha” (trong tiếng Sinhala), nghĩa là “hoàn toàn bất lực.” Đó là tình trạng của con người chưa nhận ra hiểm nguy trong vòng luân hồi. Ngược lại là “nātha,” dùng trong Pāli để chỉ Đức Phật (như trong câu một người trở thành “nātha” khi nương tựa nơi thông điệp của Đức Phật).
- In other words, “there is a ‘me’ as long as one craves for things in this world.” Denying that perception is not the solution. One craves for things in this world because one believes there is happiness to be had by seeking “things” in this world. That tendency will not reduce until one understands that it is fruitless to strive for such things in the long term; even though one may not realize it, one is truly helpless. And that is the real meaning of
Nói cách khác, “vẫn còn ‘tôi’ chừng nào còn khát cầu những thứ trong thế gian.” Phủ nhận cảm nhận ấy không phải là giải pháp. Ta khát cầu vì tin rằng hạnh phúc có thể đạt được qua việc tìm cầu “những thứ” này nơi thế gian. Xu hướng ấy chỉ giảm khi hiểu rằng mọi nỗ lực như vậy đều vô ích về lâu dài; dù không nhận ra, ta thực sự bất lực. Và đó mới là ý nghĩa thật của anatta.
- But that cannot be grasped just by reading about it. One needs to contemplate (meditate) using real examples from one’s life. One will know that one is starting to understand the concept when one’s craving for things in this world begins to wane.
Nhưng điều này không thể hiểu chỉ bằng cách đọc. Cần quán chiếu (thiền định) dựa trên các ví dụ thực trong đời sống. Khi thấy tham muốn đối với các thứ trong thế gian dần giảm, khi ấy mới biết mình đang thật sự thấu hiểu anatta.
Why Dukkha is not Merely Suffering?
Vì Sao Dukkha Không Chỉ Đơn Thuần Là Khổ?
- There is confusion about what the Buddha said about suffering because most cannot distinguish between dukha and dukkha. But the Pāli word for suffering is Dukkha (dukha + khaya) means there is hidden suffering and that suffering can be eliminated (khaya = removal); see “What is Saŋ? – Meaning of Sansāra (or Saṁsāra).”
Có sự nhầm lẫn về điều Đức Phật nói liên quan đến khổ, vì phần lớn người không phân biệt được dukha và dukkha. Từ Pāli chỉ “đau khổ” là dukha. Dukkha (dukha + khaya) có nghĩa là có nỗi khổ tiềm ẩn và nỗi khổ đó có thể được diệt trừ (khaya = sự diệt); xem “What is Saŋ? – Meaning of Sansāra (or Saṁsāra).”
- And dukkha sacca (the First Noble Truth) is the knowledge of seeing that those things we value as “sense pleasures” are in fact the cause of this hidden suffering.
Và dukkha sacca (Sự thật Cao quý Thứ nhất) là trí tuệ thấy rằng những thứ ta coi là “khoái lạc giác quan” thật ra lại là nguyên nhân của nỗi khổ ẩn tàng ấy.
- Dukha is a vedanā (feeling). Anyone — even animals — feels No one needs convincing that there is dukha in this world. If anyone could attain Nibbāna merely by realizing dukha, then animals would reach Nibbāna first, because they know dukha very well.
Dukha là một vedanā (cảm thọ). Mọi sinh vật — kể cả loài vật — đều cảm nhận dukha. Không ai cần được thuyết phục rằng trên đời có dukha. Nếu chỉ cần nhận ra dukha mà có thể chứng Nibbāna, thì loài vật sẽ đạt Nibbāna trước, vì chúng cảm biết dukha sâu sắc.
- However, dukkha (or the dukkha sacca) is the First Noble Truth. It says there is “hidden suffering” behind all this apparent happiness or the illusion of a future happiness that can be achieved by “working hard.”
Tuy nhiên, dukkha (hay dukkha sacca) là Sự thật Cao quý Thứ nhất. Nó chỉ ra rằng có “nỗi khổ tiềm ẩn” đằng sau tất cả những hạnh phúc tưởng chừng có thật, hoặc ảo tưởng về hạnh phúc tương lai có thể đạt được bằng “nỗ lực làm việc.”
- Dukkha Sacca is comprehended not by contemplating on suffering, but by contemplating on the causes for suffering, i.e., the immoral things we tend to do because of the lack of understanding of anicca, dukkha, anatta.
Hiểu Dukkha Sacca không phải bằng cách quán về khổ, mà bằng cách quán về nguyên nhân của khổ — tức là những hành động bất thiện do chưa hiểu rõ anicca, dukkha, anatta.
- In order to comprehend dukkha, one needs to understand the wider worldview of the Buddha and see that most suffering will occur in future rebirths unless one attains at least the Sotāpanna stage of Nibbāna.
Để hiểu dukkha, cần nhận ra toàn cảnh thế giới quan của Đức Phật và thấy rằng phần lớn khổ đau sẽ xảy ra trong những kiếp tương lai, trừ khi đạt ít nhất tầng Sotāpanna của Nibbāna.
- That is why it takes much time and effort to gain wisdom (paññā) and truly start on the Path. Since our senses cannot perceive other realms — including the four lowest realms full of suffering (except the animal realm) — it is not trivial to understand and truly believe the message of the Buddha.
Vì vậy, cần nhiều thời gian và nỗ lực để phát sinh trí tuệ (paññā) và thật sự bước vào Đạo lộ. Do giác quan con người không thể nhận biết các cõi khác — gồm bốn cõi khổ (ngoại trừ cõi súc sinh) — nên việc hiểu và tin sâu thông điệp của Đức Phật không hề dễ dàng.
- This wrong conception has also led to the popularity of “breath meditation” (the incorrect ānāpāna meditation) as a way to remove “suffering.”
Quan niệm sai lầm này cũng khiến “thiền hơi thở” (thiền ānāpāna sai) trở nên phổ biến như một cách loại bỏ “khổ.”
- It is true that one could get temporary relief and even jhānic experiences using breath meditation. But that does not solve the problem of long-term saṃsāric suffering emphasized by the Buddha.
Đúng là có thể đạt được sự an tĩnh tạm thời, thậm chí trải nghiệm jhāna, khi hành thiền hơi thở. Nhưng điều đó không giải quyết được vấn đề “khổ của saṃsāra lâu dài” mà Đức Phật nhấn mạnh.
- When one cultivates the true ānāpāna meditation (see “ What is Ānāpāna?”), one can achieve temporary relief and also work toward the long-term happiness of Nibbāna.
Khi thực hành đúng thiền ānāpāna (xem “7. What is Ānāpāna?”), người hành thiền đạt được sự an tĩnh tạm thời đồng thời hướng đến hạnh phúc lâu dài của Nibbāna.
- Most people have the perception that Buddha Dhamma is pessimistic because it emphasizes suffering. Actually, it is the opposite.
Nhiều người cho rằng Dhamma của Đức Phật là bi quan vì nhấn mạnh đến khổ. Thực ra thì hoàn toàn ngược lại.
- The Buddha was merely the messenger of the bad news. He DISCOVERED the true nature of this world: no matter where we are reborn within the 31 realms, we will not find lasting happiness — in the long run, suffering prevails; see “The Four Stages in Attaining Nibbāna.”
Đức Phật chỉ là sứ giả mang tin dữ. Ngài KHÁM PHÁ ra bản chất thật của thế giới này: dù tái sinh ở cõi nào trong 31 cõi, chúng ta cũng không tìm thấy hạnh phúc bền lâu — về lâu dài, khổ vẫn thắng thế; xem “The Four Stages in Attaining Nibbāna.”
- A world based on constant change — or more precisely, on constant disorder (impermanence) — is inherently incapable of providing stability. Thus anicca is not “impermanence,” but arises out of impermanence; see “Second Law of Thermodynamics is Part of Anicca!”
Một thế giới dựa trên biến đổi liên tục — hay chính xác hơn, trên sự bất ổn không ngừng (vô thường) — vốn không thể mang lại ổn định. Do đó anicca không phải là “vô thường,” mà phát sinh từ vô thường; xem “Second Law of Thermodynamics is Part of Anicca!”
- Yet we persist in the PERCEPTION that we can “beat the system” and find happiness. That is the false perception of nicca. Once we truly realize dukkha, we see that everything in this world has the anicca nature — nothing can yield lasting satisfaction.
Tuy nhiên, con người vẫn CẢM THẤY rằng mình có thể “vượt qua quy luật” và tìm được hạnh phúc. Đó là nhận thức sai gọi là nicca. Khi thật sự thấy rõ dukkha, ta nhận ra rằng mọi thứ trong thế gian đều mang bản chất anicca — không gì có thể đem lại sự mãn nguyện lâu dài.
- The Buddha not only discovered that “this world” cannot provide stable and lasting happiness, but also found the way to escape this inherently unstable and unsatisfactory existence: the Noble Eightfold Path.
Đức Phật không chỉ khám phá rằng “thế giới này” không thể đem lại hạnh phúc bền vững, mà còn tìm ra con đường thoát khỏi bản chất bất ổn và bất toại đó: Bát Chánh Đạo.
- Thus it is important to realize that dukkha carries within it the only optimistic message possible: that we can overcome this inevitable suffering.
Vì thế, cần hiểu rằng trong dukkha ẩn chứa thông điệp lạc quan duy nhất: con người có thể vượt qua nỗi khổ tất yếu này.
- When one truly realizes the nature of “this world,” one voluntarily gives up struggling in vain to achieve the impossible — and that immediately brings peace to the mind, even before the Sotāpanna
Khi thật sự nhận ra bản chất của “thế giới này,” con người tự nguyện buông bỏ cuộc vật lộn vô ích để đạt điều không thể — và tâm liền đạt trạng thái an lạc, ngay cả trước khi chứng tầng Sotāpanna.
- This particular happiness, nirāmisa sukha, is different from sense pleasures and can be experienced increasingly as one follows the Path, culminating in Arahantship or unconditioned happiness; see “Three Kinds of Happiness – What is Nirāmisa Sukha?”. One can experience this nirāmisa sukha fully up to its peak at Nibbāna even in this very life.
Niềm hạnh phúc đặc biệt này, nirāmisa sukha, khác hẳn các khoái lạc giác quan và có thể được cảm nhận ngày càng sâu hơn khi hành giả tiến trên Đạo lộ, đạt đến quả vị Arahant hay hạnh phúc vô điều kiện; xem “Three Kinds of Happiness – What is Nirāmisa Sukha?”. Hành giả có thể trải nghiệm nirāmisa sukha ở mức tột đỉnh của nó – tức Nibbāna – ngay trong đời này.
- Another important thing to realize is that there are only two ways anyone’s destiny unfolds:
Cần nhận ra một điều quan trọng khác: chỉ có hai con đường vận hành cho số phận con người.
- One waits until one grows old to experience suffering even in this very life. It does not matter how much wealth one has: one will no longer enjoy sensual pleasures as before; all sense faculties degrade — taste, sight, hearing, sexual ability, etc. If a major illness strikes, it becomes worse. Worst of all, by that time it is too late, because the mind itself degrades (through brain deterioration), and one can no longer make spiritual progress.
Một là đợi đến khi già nua mới TRẢI NGHIỆM khổ ngay trong đời này. Dù giàu có bao nhiêu, cũng KHÔNG còn tận hưởng được khoái lạc giác quan như thuở trẻ; các căn suy yếu – vị giác, thị giác, thính giác, dục năng, v.v. Khi bệnh nặng, khổ càng lớn hơn. Tệ nhất là khi ấy đã quá muộn, vì tâm trí (thông qua sự suy thoái của não) cũng thoái hóa, không thể tiến triển tâm linh nữa.
- The other, and only reasonable option, is to develop insight NOW. The Buddha revealed the true nature of “this world” of 31 realms. At least one should examine the big picture shown by the Buddha to see whether it makes sense, and if it does, work toward escaping “this world.”
Cách còn lại – và duy nhất hợp lý – là phát triển tuệ giác NGAY BÂY GIỜ. Đức Phật đã chỉ rõ bản chất thật của “thế giới” gồm 31 cõi. Ít nhất, ta nên xem xét toàn cảnh mà Ngài trình bày, nếu thấy hợp lý thì nên thực hành để thoát ra khỏi “thế giới này.”
- People commit suicide thinking it ends suffering. It does not. The only way to stop suffering is to stop rebirth. Nowhere in the 31 realms is there an end to suffering. One may find relatively long periods of happiness in higher realms, but on the saṃsāric time scale, that is only a blip; see “Sansāric Time Scale, Buddhist Cosmology, and the Big Bang Theory” and “Infinity – How Big Is It?”.
Nhiều người tự tử với hy vọng chấm dứt khổ đau. Nhưng điều đó không thể. Cách duy nhất để diệt khổ là chấm dứt tái sinh. Không có nơi nào trong 31 cõi là hết khổ. Có thể trải qua hạnh phúc lâu dài hơn ở các cõi cao, nhưng trên thước đo thời gian saṃsāra, đó chỉ là thoáng chốc; xem “Sansāric Time Scale, Buddhist Cosmology, and the Big Bang Theory” và “Infinity – How Big Is It?”.
- And one can test the Path prescribed by the Buddha. As one experiences nirāmisa sukha by removing greed, hate, and ignorance, one begins to feel the “cooling down” — the early stages of Nibbāna; see “How to Taste Nibbāna.” This strengthens one’s liking of Dhamma (chanda), determination (citta), and effort (viriya) to seek insight (vīmaṁsā); see “The Four Bases of Mental Power (Cattāro Iddhipāda).”
Và con đường Đức Phật chỉ dạy có thể được kiểm nghiệm. Khi kinh nghiệm nirāmisa sukha nhờ loại bỏ tham, sân, si, người hành cảm nhận “sự mát dịu” — tức giai đoạn đầu của Nibbāna; xem “How to Taste Nibbāna.” Điều này làm tăng lòng hoan hỷ với Dhamma (chanda), củng cố quyết tâm (citta), tinh tấn (viriya) để truy cầu tuệ giác (vīmaṁsā); xem “The Four Bases of Mental Power (Cattāro Iddhipāda).”
Next: “Anicca – Repeated Arising/Destruction”
Tiếp theo: “Anicca – Sự Sinh Diệt Liên Tục”